Stres Nedir?
Yüklenme, zorlanma, gerilme anlamlarına gelen stres, organizmanın bedensel ve ruhsal sınırlarındaki zorlanma, gerilme gibi etkilere karşı verdiği tepki olarak kullanılan bir kavramdır. Beklenmeyen, ani, belirsiz, korkutucu, ürkütücü, tehditkar veya bu şekilde yorumlanan durumların sonucunda organizma stres davranışı gösterir.
Stres, organizmanın doğal bir davranış biçimidir ve yaşamsal öneme sahiptir. Bu sebeple tamamen yok edilmesi doğru değildir. Uygun nitelik ve yoğunluktaki stres gelişimsel öneme sahipken fazla ve uzun süren stres durumu organizmada sorunlara yol açmaktadır. Özellikle modern hayatın getirdiği stresin olumsuz etkileri aynı hayatın kalitesini bozarak bir kısır döngüye neden olmaktadır.
Stres Belirtileri?
Fiziksel belirtiler: Göz bebeklerinde büyüme, kalp atımında artış, tansiyon yükselmesi, solunum sayısı artışı, ağızda kuruluk, aşırı terleme, tırnak yeme, diş gıcırdatma, uyku bozuklukları, geçmeyen yorgunluk, anormal iştah değişimleri, kabızlık, hazımsızlık, boyun ve sırt ağrıları gibi fiziksel sorunlar.
Duygusal belirtiler: Kaygı, öfke, aşırı hassasiyet ve alınganlık, aşırı duygusal tepkiler, ağlama, dikkat bozukluğu, üzüntülü ve bıkkın hal, depresyon, kabus görme gibi duygusal değişim sorunları.
Zihinsel belirtiler: Unutkanlık, kararsızlık, konsantrasyon güçlüğü, ani tepkiler verme, hatalarda artış, takıntılar, verimlilikte azalma, haz odaklı davranışlarda artış…
Sosyal belirtiler: Soyutlanma, sosyal hayattan uzaklaşma, karşı taraflara ve kendine güvensizlik, benmerkezcilik, çıkarcı davranışlarda artış, madde kullanımında artış…
Stres durumu kişiden kişiye ve ortama göre değişiklik gösterebiliyor. Pek çok stres kaynağının etki temelinde kişinin kendi zihin ve duygu yapılanması vardır. Örneğin sokakta karşılaşılan bir köpek şehirde büyümüş bir yetişkin için stres oluştururken köyde büyümüş bir birey için aynı etkiyi yapmamaktadır. Benzer şekilde iş yerindeki rekabetin getirdiği stres de ailede tek çocuk olarak büyümüş bireyle 5 kardeş olarak büyümüş bireyde aynı etkiyi oluşturmayacaktır.
Strese verilen genel tepki kalıpları savaş, kaç ve don olarak sınıflandırılabilir.
Stresle Baş Etme Yöntemleri?
Stresle baş etme çabası stresi yok etmekten ziyade onunla yaşamayı, onu kontrol altına alabilmeyi ve strese bağlı anormal tepkileri kontrol altında tutmayı hedeflemektedir. Stres, yaşamsal önemi olan bir durum olduğu için yokluğu da çokluğu kadar olumsuz etkilere sebep olmaktadır. Fiziksel stres durumlarıyla başa çıkmak, stres yaratan durumun ortadan kaldırılması veya bundan uzaklaşılmasıyla çözülebilirken duygusal stres kaynakları için bu durum daha zordur. Fakat yaşanan modern şehir hayatı fiziksel olandan daha fazla duygusal stres kaynakları ile örülmüştür. Bu stres kaynakları, nesnesi belirli olmayan kaynaklar da olabilir ve nesnesi belirli olmayan stresleri yönetmek zorlaşır. Zira savaşılacak mı, kaçılacak mı veya neyle nasıl savaşılacak, neyden nasıl kaçılacak belirlenemediği için “don” tepkisi ile otomatik karşılık verilmektedir. Don tepkisi çok çaresiz, acılı, kaygılı, stres kaynağının insafına teslim olunan bir tepkidir. Oysa nesne belirsiz olunca bu donmanın sonuçlarında sürecine kadar her şey belirsiz bir hal almaktadır. Genel olarak getirisi “duygusal baygınlık” (işte yeni kavram: Duygusal Baygınlık. Bunu ilk defa siz duydunuz 😊 ) olarak anabileceğimiz depresyon, majör depresyon, tükenmişlik sendromu gibi hastalık durumlarıdır.
Bireysel yöntemler: Psikoterapi, meditasyon, beslenme, problem çözme beceri gelişimleri, sosyal çevre değişimleri, hobiler, rutinlerin değiştirilmesi gibi bireysel uygulamalar yapılabilir. Braham’ın metodu (DKBY, Değiştir-kabul et-boşver-yaşam tarzını yönet)
Örgütsel yöntemler: Rutinlerin değişmesi, rol belirsizliğinin giderilmesi, çatışmaların azaltılması, danışmanlık ve destek hizmetlerini artırmak, kariyer planlama, pozitif ve iletişimi güçlü ortam oluşturmak.
